De geschiedenis van Friese klokken

Antieke Friese klokken zijn nog altijd geliefd. Wat is het verschil tussen een Friese stoelklok en een Friese staartklok?  En wat is de waarde van zo’n uurwerk?

De geschiedenis van Friese klokken

Als liefhebber van antieke klokken heeft u vast al een aantal mooie exemplaren in uw bezit. Wellicht gaat uw voorkeur uit naar negentiende-eeuwse pendules, art-decoklokken, scheepsklokken of achttiende-eeuwse lantaarnklokken. Deze klokken zijn niet alleen bijzonder om de techniek en het vakmanschap waarmee ze gemaakt zijn. Ook de prachtige klanken en grote variatie aan stijlen blijven de echte klokkenverzamelaar boeien.

Het zal niemand verbazen dat Friesland een bijzondere plaats inneemt in de geschiedenis van de Europese klokkenproductie. In de achttiende en negentiende eeuw was Friesland immers het centrum van de klokkenindustrie. Ook vandaag de dag zijn de beroemde Friese stoelklok en Friese staartklok zeer populair bij klokkenliefhebbers.

Wat is een Friese stoelklok?
De eerste Friese stoelklokken werden al in het begin van de achttiende eeuw gemaakt. De klok is voorzien van een beschilderde houten wandplank met een console die de klok moet dragen. Aan deze ‘stoel’ dankt de Friese stoelklok zijn naam. Aan weerszijden van de klok bevinden zich vaak ornamenten, zoals zeemeerminnen, papegaaien, engelen of vaasoren. Deze werden bij latere modellen vaak in reliëf gemaakt. Elke Friese stoelklok heeft een spillegang met een slinger die bij de vroege modellen één wijzer en later, als er ook een minuutwijzer komt, de wijzers laat voortbewegen. De eveneens beschilderde wijzerplaat
is ook vaak voorzien van loden of ijzeren ornamenten. Het dak wat in toogvorm loopt is voorzien van loden ornamenten. Het slagwerk laat de klok elk uur of halfuur luiden. Daarnaast heeft elke stoelklok een wekker die ingesteld kan worden met een kleine wijzer op de wijzerplaat.

Wat is een Friese staartklok?
Toen de Friese stoelklok in het laatste kwart van de 18e eeuw uit de mode raakte, werd deze opgevolgd door de Friese staartklok. De klok kreeg een bovenkap met een deurtje en door het overgaan naar de ankergang werd er een lange slinger noodzakelijk deze slinger werd omhuld door een slingerkast. Deze kast werd de staart van de klok genoemd, vandaar de naam ‘staartklok’. De eerdere staartklokken waren zogenaamde kortstaartmodellen en later werden de meest bekende lange staartklokken gefabriceerd. De kast van de Friese staartklok is vaak meestal gemaakt van eikenhout en voorzien van een meekrap schellak,
exemplaren uit iepenhout vervaardigd zijn er ook. Meestal is de getoogde kap van de klok voorzien van ornamenten zoals engelen met bazuinen en
een atlasfiguur. Ook beschilderde latoenkoperen schildjes werden hiervoor ook toegepast. Ook typisch voor Friese staartklokken
zijn de wijzerplaten, die vaak afbeeldingen bevatten van Hollandse landschappen. Rondom de beschilderde cijferring zijn meestal de vier jaargetijden van latoenkoper aangebracht.

Wat ook vaak rondom de cijferring is aangebracht is de zogenaamde bruidskrans. Dit is een ronde bewerkte latoenkoperen rand die in de Hollandse driekleur is beschilderd. Er zijn ook luxe modellen met een dubbele kap geproduceerd, hierbij is het front verhoogd met aan de voorkant en de zijkanten beschilderde houten paneeltjes die zijn afgedekt met glas.

Ook zijn er staartklokken met een bewegend mechaniek geproduceerd. Denk hierbij aan bewegende scheepjes, een bewegende hengel van een visser of een draaiende molen en bewegende wachtlopers. Deze bewegingen werden door de slinger aangedreven en kon door gebruik te maken van het slagwerk met het molentje de wachtlopers laten bewegen.

Wat is de waarde van een Friese klok?
Het is niet altijd makkelijk om de waarde te bepalen van Friese stoelklokken of staartklokken. Sommige klokken worden al voor een
paar honderd euro of minder verkocht en anderen leveren duizenden euro’s op.
Over het algemeen kosten deze antieke klokken in goede en gerestaureerde staat tussen de € 1750,- en € 2500,- euro. Een antiekexpert of klokkenmaker kan de verkoopwaarde van uw klok bepalen aan de hand van de leeftijd, de staat waarin deze verkeerd, het model en de materialen waar deze van gemaakt is. Daarnaast is de waarde van antiek natuurlijk altijd onderhevig aan de mode. De vraag naar Friese klokken verandert in de loop der tijd, waardoor de waarde flink kan fluctueren. Helaas is de vraag naar de Friese klokken de laatste tijd in een neerwaardse spiraal gegaan en worden ze hier en daar opgekocht om ze als losse onderdelen te verkopen, hiermee wordt een nederlands cultureel stuk erfgoed vernietigd! De kans is groot dat er een mengelmoes van Friese klokken ontstaat door het uitwisselen van onderdelen die oorspronkelijk niet bij de klok horen.

Uw Friese klok onderhouden
Uw Friese stoelklok of staartklok vertrouwt u natuurlijk alleen toe aan een vakman. In Papendrecht kunt u met uw Friese klok terecht bij klokkenmaker en -restaurateur Alex Muller. Deze klokkenmaker beschikt over het juiste gereedschap en de nodige vakkennis om uw klok te repareren, schoon te maken of te restaureren. Met oog voor detail en historisch besef wordt uw klok voorzichtig onder handen genomen.