De geschiedenis van de klokkenmaker

Wie was er eerst, de klok of de klokkenmaker? Op de website van Alex Muller Klokkenreparatie leest u alles over de geschiedenis van de klokkenmaker en hoe het beroep als klokkenmaker van stand kwam. Nieuwsgierig geworden? Lees de blog hier.

Een klokkenmaker is een vakman die klokken maakt en/of repareert. Omdat bijna alle klokken tegenwoordig in de fabriek zijn gemaakt, bestaat het vak van een klokkenmaker vandaag de dag meestal alleen nog uit het repareren en restaureren van (oude) klokken. Ook ik heb ik mij gespecialiseerd in het repareren en restaureren van oude klokken, wat ik met plezier uitvoer in mijn eigen bedrijf Alex Muller Klokkenreparatie in Papendrecht. Vroeger bestond het werk als klokkenmaker echter uit meer dan het repareren van klokken. Oorspronkelijk waren klokkenmakers ambachtslieden die met de hand klokken ontwierpen en bouwden. Gedurende de tijd verstreek, werd het klokkenmakers vak minder uitgebreid, maar nog wel evenzo specialistisch.

Herkomst van het klokkenmakersvak

De term klokkenmaker dateert, volgens kenners, uit het jaar 1390, ongeveer een eeuw nadat de eerste mechanische klokken verschenen. Met name werden er toentertijd in kloosters klokken gebruikt, daar de monniken graag op het juiste tijdstip kunnen bidden. De klokken uit deze periode hadden allen maar één uurwijzer en waren niet erg nauwkeurig. Vanaf het begin van de 15e eeuw tot de 17e eeuw werd klokkenwerk beschouwd als de meest technisch geavanceerde handel die er bestond, in de 16e eeuw kwam er ook een tweede wijzer om de minuten aan te kunnen geven. Rond de 16e eeuw, naarmate de kunst van het klokken maken zich steeds meer onderscheidde en verspreidde, ontstonden speciale klokkenmaker gildes. De geschiedenis leert dat de beste klokkenmakers vaak ook wetenschappelijke instrumenten bouwden, omdat ze lange tijd de enige vakmensen waren die getraind waren in het ontwerpen van mechanische precisieapparaten. Een voorbeeld is de harmonica, die is uitgevonden door een jonge Duitse klokkenmaker en die vervolgens als massaproduct werd vervaardigd door een andere klokkenmaker genaamd Matthias Hohner.

Voor 1800 werden klokken uitsluitend met de hand gemaakt. Alle onderdelen van de klok, hoe klein ook, werden in de winkel van de desbetreffende meesterklokkenmaker gemaakt. Voorbeelden van dit complexe productieproces zijn de staande klokken die in de 16e en 17e eeuw werden gebouwd. Tegen de 19e eeuw begonnen diverse kleine fabrieken met het produceren van verschillende klokonderdelen, maar het vakwerk van het ontwerpen, assembleren en aanpassingen aan de klok bleef in handen van de klokwinkels. Tegen de 20e eeuw maakten verwisselbare onderdelen en gestandaardiseerde ontwerpen het mogelijk dat de hele klok in een fabriek kon worden gemonteerd en gespecialiseerde klokkenmakers richtten zich meer en meer op het repareren van klokken, in plaats van het ontwerpen en maken.

Christiaan Huygens

De bekendste Nederlandse naam in het vak was Christiaan Huygens (1629-1695). Ook hij was van origine geen klokkenmaker, maar een wis- natuur en sterrenkundige, uitvinder en science-fiction schrijver. In de klokkenbranche staat Huygens vooral bekend als uitvinder van het slingeruurwerk. Door de uitvinding van het slingeruurwerk werd het mogelijk om klokken nauwkeuriger te laten lopen. Astronomie en plaatsbepaling op zee vereiste nauwkeurige tijdmetingen en waren belangrijk in de gouden eeuw. Huygens bestudeerde de slingerbeweging en in 1656 had hij een patent op het eerste slingeruurwerk. Een slingeruurwerk of pendule is een uurwerk waarvan de regelmatige loop door een heen en weer bewegende slinger wordt gereguleerd. Op ingenieuze wijze en met behulp van de zwaartekracht zorgt de slinger ervoor dat de klok gelijkmatig blijft lopen. Dit was een belangrijke ontwikkeling in de tijdmeting.
Slingeruurwerken waren op zee niet toepasbaar en hiervoor kwamen er uurwerken met balansuurwerken die geen invloed hadden op het bewegen van het schip.

Het klokkenmakersvak anno nu

Omdat klokkenmakers tegenwoordig antieke, handgemaakte of unieke klokken moeten repareren waarvoor geen onderdelen beschikbaar zijn, is het belangrijk dat ze ook de kwaliteiten in huis hebben die men vroeger had. Een goede klokkenmaker kan meestal een ontbrekend stuk in de klok zodanig namaken en ontwerpen zonder dat die het originele onderdeel ooit heeft gezien. Er zijn opleidingen die zich specifiek richten op het vak van uurwerkmaker of op specialisaties binnen dat vak. In Nederland bijvoorbeeld kun je als aspirant klokkenmaker enkel nog terecht bij de Vakschool Schoonhoven.

In 1985 studeerde ik af als uurwerkmaker aan de vakschool in Schoonhoven. Sindsdien ben ik werkzaam als klokkenmaker en vanaf 2006 werk ik als zelfstandig uurwerkhersteller. Heeft u een kapotte klok, een klassiek of modern uurwerk dat niet meer loopt? In het atelier van Alex Muller Klokkenreparatie aan de Lijsterbeshof 1 in Papendrecht repareer ik allerlei soorten klokken. Vraag mij naar de mogelijkheden. Bel 06 - 83 17 41 69 of stuur een e-mail naar info@alexmullerklokkenreparatie.nl.